بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع آموزش: سل کانتر

آشنایی با دستگاه سل کانتر: آنالایزرهای هماتولوژی یا سل كانترها ، دستگاه های تمام اتوماتیكی هستند كه برای اندازه گیری كمی پارامترهای خون در آزمایشگاه های پزشكی مورد استفاده قرار می گیرند. وظیفه اصلی این دستگاه ها تهیه گزارش سریع و دقیق به روشی ساده از پارامترهای اصلی خون است ، به نحوی كه نمونه های غیر طبیعی از نمونه های طبیعی تفكیك گردیده و جهت انجام بررسی های بیشتر آنها از روش های متداول دیگر كمك گرفته می شود.

اجزای اصلی سل كانتر سل كانترها معمولا از سه بخش اصلی هیدرولیك ، پنوماتیك و الكترونیكی تشكیل می گردند. وظایف سیستم هیدرولیک: وظایف سیستم هیدرولیك شامل برداشت محصول های مورد نیاز دستگاه و نمونه خون یا Aspirating ، تخلیه محلول ها یا خون برداشت شده یا Diapensing ، رقیق سازی نمونه یا Diluting، مخلوط كردن نمونه و محلول ها یا Mixing و افزایش محلول لیز كننده یا Lysing است. وظایف سیستم پنوماتیک: وظیفه اصلی سیستم پنوماتیك تولید خلاء یا فشار ثابت جهت كنترل دریچه ها و همچنین كنترل حركت محلول ها و نمونه در داخل سیستم هیدولیك است .

وظایف سیستم الکترونیکی: این سیستم توسط یك ریز پردازنده (میكروپروسسور) كنترل می شود و وظایف زیر را به عهده دارد: 1- اندازه گیری وپردازش سیگنال های حاصل از تغییر امپدانس 2- محاسبه و انتقال نتایج به چاپگر یا هر خروجی دلخواه در سیستم 3- ترسیم گراف پارامترهای اصلی 4- كنترل زمان اندازه گیری و توالی تست ها 5- اجرای برنامه Q.C و كالیبراسیون سیستم 6- ذخیره و بازیابی (Save & Load) نتایج

اصول کار با دستگاه سل کانتر: وظیفه اصلی این دستگاهها تهیه گزارش سریع و دقیق به روشی ساده از پارامتر‌های اصلی خون است، به نحوی که نمونه‌های غیر طبیعی از نمونه‌های طبیعی تفکیک گردیده و جهت انجام بررسی‌های بیشتر آنها از روش‌های متداول دیگر کمک گرفته می‌شود.سل کانتر از دو واژه سل (سلول) و کانت (شمارش) تشکیل شده است . استفاده از این دستگاه ها امروزه پیشرفت خوبی داشته است 

محلول های مورد استفاده در سل کانتر: الف) محلول ایزوتون یا Diluent: برای رقیق كردن خون از یك محلول ایزوتونیك كه می تواند محیطی شبیه پلاسمای خون را تأمین نماید ، استفاده می شود . بدین ترتیب كه یك رسانای مناسب جهت شمارش سلول های خونی ایجاد می گردد. ب) محلول لیز كننده یا Lyse: از این محلول برای از بین بردن غشای سلول های قرمز در كاپیلاری مخصوص شمارش WBC استفاده می شود ، بدین ترتیب تداخل اندازه بین سلول های قرمز و سفید در شمارش آنها از بین می رود . همچنین از جذب نوری مخلوطی كه از لایزوهموگلوبین تشكیل گردیده است ، برای اندازه گیری غلظت هموگلوبین استفاده می شود. ج) محلول شستشو یا Rinse: محلول شستشو نوعی دترجنت است كه برای شستشوی تیوب ها و كاپیلاری ها و مرطوب نگه داشتن آنها پس از هر سیكل اندازه گیری مورد استفاده قرار می گیرد

د) محلول شستشوی آنزیماتیك یا E – Z Cleanser: یك محلول آنزیمی مخصوص است كه برای پاك كردن بهتر تیوب ها وكاپیلاری به صورت روزانه مورد استفاده قرار می گیرد (قبل از خاموش كردن دستگاه) و ضرری برای قسمت های پلاستیكی دستگاه ندارد. ه) محلول پاك كننده پروب ها یا Probe Cleanser: از این محلول برای پاك كردن و حل كردن لخته خون های به جای مانده در پروب ها و تیوب ها و كاپیلاری دستگاه استفاده می شود و معمولا این محلول باید 15 دقیقه در این مسیرها قرار گیرد تا مؤثر واقع شود. و) كالیبراتور: یك محصول خنوی با پارامترها و مقادیر مشخص و ثابت است كه به صورت تجارتی و مطابق با استانداردهای مرجع پزشكی تولید می شود و از آن برای كالیبره كردن دستگاه سل كانتر استفاده می شود. ز) كنترل: یك محصول خونی با پارامترها و مقادیر مشخص وثابت است كه به صورت تجارتی در سه نوع Low ، Normal و High تولید می شود. خون كنترل باید روزانه برای چك كردن عملكرد دستگاه سل كانتر مورد استفاده قرار گیرد.

اصول شمارش سلول های خونی در سل کانتر: نمونه رقیق شده مورد اندازه گیری توسط یك فشار منفی به داخل روزنه WBC و RBC مكش می شود. در سیستم اندازه گیری ، یك لوله شیشه ای دقیق كه لوله اندازه گیری نامیده می شود ، وجود دارد كه وظیفه آن كنترل ثابت بودن حجم نمونه مورد اندازه گیری در طول یك سیكل شمارش است. در بالا و پایین این لوله اندازه گیری دو سنسور نوری قرار داده شده كه فاصله بین این دو سنسور ، حجم نمونه مورد اندازه گیری را مشخص می نماید و از آنجایی كه این فاصله همیشه ثابت است ، حجم های اندازه گیری شده در دیسك های مختلف شمارش نیز ثابت است.

سلول های سفید خون (WBC) ، سلول های قرمز خون (RBC) و پلاكت ها به روش امپدانس الكتریكی شمارش شده و سایز بندی می شوند. این روش بر اساس اندازه گیری تغییرات در مقاومت الكتریكی بین دو الكترود مثبت و منفی پایه گذاری شده است. شایان ذكر است كه تغییرات در مقاومت الكتریكی بین دو الكترود ، ناشی از عبور ذرات و سلول های خونی با اندازه های مختلف از روزنه بین الكترودهای مثبت و منفی است. الكترودها در زیر سطح محلول در دو طرف یك روزنه كه Aperture نامیده می شود ، قرار داده شده اند و تشكیل یك مسیر الكتریكی را می دهند. سلول های خونی دارای اندازه های مختلفی هستند. بر اساس این اندازه ها ، هر سلول كه از درون روزنه عبور نماید موجب افزایش امپدانس الكتریكی بین دو الكترود می شود. بدین ترتیب می توان امپدانس های ایجاد شده را به سلول های مشخص نسبت داد.

دستگاه سل كانتر سلول های خونی را به تنهایی شمارش و بر اساس اندازه دسته بندی می نماید. حجم مشخصی از نمونه رقیق شده آماده قرائت از روزنه 70 میكرومتری RBC و نیز از روزنه 100 میكرومتری WBC عبور نموده و شمارش انجام می گیرد. همچنین یك سیستم نوری برای قرائت هموگلوبین در دستگاه سل كانتر طراحی شده است. این سیستم دارای دو سنسور نوری است. وقتی محلول آماده شمارش از سنسور بالایی عبور می نماید ، سیكل شمارش آغاز می گردد و با عبور از مقابل سنسور پایینی این سیكل خاتمه می یابد ، لذا در كلیه سیكل های شمارش حجم ثابت و مشخصی از محلول آماده شمارش می شود. بنابراین اگر یك حباب و یا یك لخته خون در محلول آماده وجود داشته باشد ، سیستم سریعا اخطار می دهد و اپراتور متوجه خطا در شمارش می گردد.

نحوه ارزیابی دقت و صحت سل کانتر: عملکرد دستگاه های شمارنده سلولی روزانه پیش از انجام آزمایش بر روی نمونه بیماران باید مورد ارزیابی قرار گیرد که بهترین و قابل قبول ترین روش ,استفاده از خون کنترل می باشد.

در کنار استفاده از خون کنترل , با توجه به وضعیت آزمایشگاه,تعداد نمونه, نوع سل کانتر به کار رفته , تعداد کارکنان و … از روش های دیگر کنترل کیفی که در زیر آمده است نیز باید استفاده کرد: -مقایسه روزانه نتایج دستگاه سل کانتر با گسترش خون محیطی – مقایسه روزانه نتایج دستگاه سل کانتر با وضعیت بالینی بیمار – انجام آزمایش های مضاعف یا دوتایی Duplicate بر روی تعدادی از نمونه های بیماران – انجام آزمایش بازبینی یا chck test بر روی تعدادی از نمونه های بیماران – بررسی تفاوت نتایج یک بیمار با آزمایش های قبلی خودش delta check – محاسبه میانگین اندکس های خونی MCV , MCH , MCHC در گروه های 5 تایی10 تایی و 20 تایی – تعین محدوده خطی بودن دستگاه – بررسی کترل دقت هنگام راه اندازی , پس از سرویس و به صورت ماهانه -بررسی صحت

چگونگی اصلاح فاکتورهای محاسباتی: تمام دستگاهها باید پس از نصب وپیش از شروع کار کالیبر شود. برای کالیبراسیون دستگاه کالیبراتورهای تجاری وجود دارد که مقادیر مورد نظر در آنها با روش های مرجع اندازه گیری شده است. این سوسپانسیونهای سلولی در صورت داشتن تاریخ انقضای معتبر وبه شرط رعایت دستورالعمل های کارخانه سازنده برای کالیبراسیون دستگاه ها مناسب هستند.درصورت دسترسی نداشتن به کالیبراتورهای تجاری می توان از خون کامل استفاده کرد.

استفاده از خون کامل برای کالیبراسیون: باید از خون طبیعی و تازه استفاده کرد. برای این کار پارامترهای حداقل سه نمونه خون کامل طبیعی دوبار با روش های مرجع دستی و دوبار با دستگاه شمارنده سلولی اندازه گیری شود و پس از محاسبه میانگین نتایج هرپارامتر با روش دستی و دستگاهی ضریب کالیبراسیون جدید با استفاده از فرمول زیر تعیین می شود.با افزایش تعداد و نمونه ها دقت کالیبرلسون بیشتر میشود. 100× = دستی روش میانگین−دستگاهی روش میانگین دستگاهی روش میانگین ضریب کالیبراسیون

اصول نگهداری روزانه و هفتگی و ماهیانه: اقدامات روزانه: بررسی تراپ چمبر:محفظه تراپ چمبر برای ایمنی بیشتر در مسیر وکیوم دستگاه قبل از کمپرسور تعبیه شده و در صورت ورود احتمالی محلول به داخل مسیر وکیوم مانع ورود محلول به داخل کمپرسورو خرابی آن می شود. درصورت تجمع مقدارمحلول دراین محفظه به ترتیب زیرعمل نمایید: 1)دستگاه را بدون انجام shut Downخاموش نموده و 1الی2دقیقه صبر نمایید. 2)محفظه را باز نموده و پس از تخلیه شستشو و خشک نمودن و با مد نظر گرفتن جهت شناور مشکی محفظه را در جای خود ببندید.

تمییز کردن سینی SRV: اقدامات هفتگی: این سینی جهت جلوگیری از ریزش پودر نمکی ایزوتون و جمع آوری آن تعبیه شده و کافیست هفته ای یکبار با آب معمولی تمییز شود. همچنین اجرای برنامه select71هم باید هفتگی انجام شود.

اقدامات ماهیانه: Select72را میدهیم و پس از باز نمودن درپوش آلومینیومی مربوط به ترانسدیوسرها را باز میکنیم و با استفاده از پی پت مخصوص داده شده توسط کارخانه در هر کدام از ترانسدیوسرهاcc1از محلول سل کلین می ریزیم. سپس درب آلومینیومی را بسته و دکمه start را می زنیم.

خطاها و Error: 1)Replenish Diluent :برای رفع این خطا ایزوتون را تعویض کرده و دکمه شماره 1 را میفشاریم. 2)Wast not Drain:بررسی لوله خروجی فاضلاب از لحاظ گرفتگی و یا تاشدگی 3)Replenish Lyse :تعویض لایز و انتخاب دکمه شماره 1 از برنامه Help 4)Rinse Motor Error:دستگاه را خاموش کرده و رینزکاپ را با دو انگشت به موقعیت فوقانی اولیه برگردانده و دستگاه را روشن می نمایید.

5)RBC/WBC Aperture Clog:دکمه شماره 1 را زدهو بعد از آنselect72را اجرا کرده و اقدام به تمییز کردن اپرچر با فرچه مخصوص میکنیم. 6)Sampling Error :خاموش و روشن کردن دستگاه –گزارش به شرکت در صورت عدم رفع خطا 7)Back ground Error: الف:انجام Auto Rinse ب:اجرای Select72 ج:تمییز کردن SRV د:تعویض ایزوتون و لایز دستگاه

تنظیم کنندگان: سمیه میرزایی پور فرزانه رفیعی

موفق و پیروز باشید پایان