Framtíðar eftirlønarskipan fyri Føroyar

Præsentationer af emnet: "Framtíðar eftirlønarskipan fyri Føroyar"— Præsentationens transcript:

1 Framtíðar eftirlønarskipan fyri Føroyar
Endamálið er at skipa viðurskiftini soleiðis, at vit fáa eina fíggjarliga haldføra eftirlønarskipan, ið tryggjar øllum eftirlønarum ein virðiligan og góðan aldurdóm Dagskrá: Yvirlit Demografiskar framskrivingar Fíggjarligar framskrivingar Tiltøk sum kunnu minka vøksturin í eldraútreiðslunum a) broyting av almannapensjónum b) øking av persónligari uppsparing c) hækking av pensiónsaldri d) prístalsjavning av almannapensjónum 5. Pensjónsviðurskifti í Føroyum og øðrum londum 6. Hvussu stór uppsparing er neyðug 7. Samandráttur

2 1. Yvirlit Demografiska og fíggjarliga gongdin:
Fleiri eldri og færri arbeiðsfør Vaksandi útreiðslur til eldrarøkt og pensjónir Færri á arbeiðsmarknaðinum merkir minni skattainntøkur Eldraútreiðslurnar sum prosentpartur av BTÚ vaksa so nógv at tað førir til økt skattatrýst og fíggingartrupulleikar Landskassin fer ikki longur at kunna røkja sínar skyldur Landskassin fer ikki longur at kunna fíggja pensjónir og røktartænastur Tað er tí neyðugt at gera stórar broytingar av almennu og persónligu pensjónsskipanunum

3 Hvør hevur áhuga í einum pensjónsreformi

4 2. Demografiskar framskrivingar
2007 2010 2020 2030 2040 2050 0-19 14.839 14.699 14.047 13.542 13.328 12.941 20-64 27.050 27.390 27.656 27.144 25.802 25.572 65+ 6.591 7.070 8.954 11.100 13.056 13.309 Tilsamans 48.480 49.159 50.657 51.786 52.186 51.822

5 2. Demografiskar framskrivingar
Fólk liva longri og eru tí pensjónistar í fleiri ár Fleiri pensjónistar í mun til arbeiðsfør Fleiri gerast veruliga gomul Væntað livitíð hjá 60 ára gomlum Ár sum eftirlønari 79,0 12,0 82,0 15,0 86,5 19,5 2007 2010 2020 2030 2040 2050 65+ 6.591 7.070 8.954 11.100 13.056 13.309 80+ 1.856 1.941 2.120 3.116 4.173 5.309 85+ 841 952 1.105 1.486 2.212 2.905

6 3. Fíggjarligar framskrivingar
Fyritreytir fyri útrokningum Árligur produktivitetsvøkstur 2,0 % Árligur prísvøkstur 1,5 % Árligur lønarvøkstur (1.+2.) 3,5 % Árligur vøkstur í pensjónum er lønarjavnað við 3,5 % Eldraútreiðslur í mió. kr. og í % av BTÚ frá eru á teimum næstu síðunum

7 3) Fíggjarligar framskrivingar (Uttan broytingar í eftirlønarskipan) Almennar útreiðslur til eldri (í føstum prísum) Fremskrevet udgifterne til ældre over 65 år med væksten i antal personer over 65 år. Dvs der er ikke taget højde for nye tiltag på sundhedsområdet, eller andre serviceudvidelser i den offentligesektor. (Ingen nye tiltag, kun status quo)

8 Eldraútreiðslurnar vaksa úr umleið 10 til 21 % av BTÚ
3) Fíggjarligar framskrivingar (Uttan broytingar í eftirlønarskipan) Almennar útreiðslur til eldri (í leypandi prísum) Eldraútreiðslurnar vaksa úr umleið 10 til 21 % av BTÚ Hetta svarar til, at árligu útreiðslurnar á FL høvdu verið 1,3 mia. kr. størri enn í dag BTÚ í leypandi prísum Eldra- útreiðslur % av BTÚ Hall á FL við BTÚ á 12 miá. 2007 11.540 1.127 9,77 2010 12.967 1.340 10,34 68 2020 18.522 2.394 12,93 379 2030 25.718 4.187 16,28 782 2040 34.584 6.947 20,09 1.239 2050 48.490 9.990 20,60 1.300

9 4) Tiltøk ið tálma vøksturin í eldraútreiðslunum
a) Broyting av almannapensjónum - bruttofisering av almannapensjónum - mótrokna í størri parti av almannapensjónum Tvungin persónlig uppsparing (og nýggj samanseting av eftirløn) størri skattainntøkur av pensjónum, størri mótrokning og møguleiki fyri brúkaragjaldi í framtíðini lægri almannapensjónir Hækka pensjónsaldur - minni útreiðslur til almannapensjónir - hægri skattainntøkur av arbeiði Prístalsjavning av almannapensjónum - lægri almannapensjónir

10 4a) Broyting av almannapensjónum
Gera alla pensjón skattskylduga, og bruttofisera almannapensjónirnar Mælt verður til at gera allar pensjónir skattskyldugar – eisini grundupphædd Grundupphædd og viðbót verða hækkað við skattaeffektini, so inntøkan eftir skatt er óbroytt Í dag er grundupphæddin ikki skattskyldug Bruttofisering ger at pensjónir kunnu samanberast við vanligar lønarinntøkur Bruttofisering ger at fólk við góðum pensjónsinntøkum og lønarinntøkum koma at gjalda ein hægri og meira rímiligan skatt Í dag Uppskot Ársinntøka Skattur og gjøld 8.898 52.402 Inntøka eftir skatt/ár Inntøka eftir skatt/md 9.077 9.083

11 4a) Broyting av almannapensjónum
Mótrokna í størri parti av almannapensjónunum Samansetingin av pensjón í dag er: Grundupphædd Viðbót AMEG Tað er í dag bert møguligt at mótrokna í viðbótini, sum er góð 30 prosent av samlaðu almannapensjónunum. Mælt verður til, at møguleiki skal vera at mótrokna í størri parti av almannapensiónini Um landskassin fær møguleika at mótrokna í størri parti av inntøkuni, so minkar hetta um inntøkuna hjá teimum sum longu hava eina góða eftirløn og/ella høga lønarinntøku

12 4a) Broyting av almannapensjónum
Mótrokna fyrr men við lægri satsi Í dag kann ein pensionistur forvinna kr frádráttarfrítt, og verður síðan mótroknaður 60 % av hvørjari forvunnari krónu. Mælt verður til at mótrokna frá fyrstu forvunnu krónu, men við einum lægri satsi. Um pensjónirnar verða bruttofiseraðar kann mótrokningin vera um 10-15% Lægri mótrokning lættir um sampælið millum skatt og mótrokning, og bøtir um hugin hjá pensjónistum at arbeiða og spara upp til pensjón

13 4a) Broyting av almannapensjónum
Fleksibul pensjónsaldur Fólk fáa hægri grundupphædd, viðbót og samhaldsfasta arbeiðsmarknaðareftirløn um tey verða nakað longur á arbeiðsmarknaðinum Kunnu fólk fáa hægri pensjón við at útseta pensjónsaldurin so stimbrar hetta hugin at arbeiða nakað longri

14 4b) Tvungin persónlig uppsparing
Allir borgarar gjalda 15 % av teirra inntøku til eftirlønaruppsparing vm. Minst 10,5 % fara til eftirlønaruppsparing Allir eftirlønarar fáa hægri inntøku Eftirlønirnar føra sum frá líður til stórar skattainntøkur hjá landskassanum Eftirlønirnar føra til at almannapensjónirnar minka tí mótroknað verður í teimum Eftirlønarar kunnu við tíðini gjalda brúkaragjald sum td. part av stovnsuppihaldi á ellisheimi

15 4c) Hækking av pensjónsaldri
Pensjónsaldurin verður hækkaður við 0,1 ári hvørt ár Roknað er við, at miðallivialdurin hækkar 0,1 ár hvørt ár Hækkar pensjónsaldurin við 0,1 ári árliga, so fáa fólk eins nógv ár sum pensjónsmóttakarar í framtíðini sum tey fáa nú, te. um 15 ár Pensjónsaldurin verður umleið: 68 í 2019 69 í 2029 70 í 2039 71 í 2049 Hækkar pensjónsaldurin so minkar útreiðslurnar til almannapensjónir og skattainntøkurnar hækka tí fólk arbeiða longri

16 4d) Prístalsjavna allar almannapensiónirnar (lønarjavning mótvegis prístalsjavning)
Stórur munur er á, um almannapensjónirnar verða framskrivaðar við prísjavning ella lønarjavning Grundupphæddin verður ikki prísjavnað Viðbót verður javnað við 4 prosentum AMEG verður í minsta lagi prísjavnaður Lønarjavnað Prístalsjavnað mió. kr. % av BTÚ 2007 523 4,53 2010 622 4,80 587 4,52 2020 1.111 6,00 862 4,66 2030 1.943 7,56 1.240 4,82 2040 3.224 9,32 1.693 4,90 2050 4.636 9,56 2.003 4,13

17 4d) Prístalsjavna allar almannapensiónirnar (lønarjavning mótvegis prístalsjavning)
Pensjónistainntøka í mun til aðra inntøku 2008: Ein pensjónistur uttan arbeiði/eftirløn fær í dag: 84 % av eini arbeiðsmannaløn 65 % av eini miðalinntøku Ein pensjónistur við 27% arbeiðstíð sum ófaklærdur ella við í eftirløn fær 111 % av arbeiðaraløn Stakur pensjónistur Arbeiðari Miðal- løntakari St. pensj. við løn/eftirl. Inntøka Skattur og gjøld 8.898 69.801 29.844 Inntøka eftir skatt og gjøld Tøk inntøka um mánaðin 9.077 10.858 14.008 12.038

18 4d) Prístalsjavna allar almannapensiónirnar (lønarjavning mótvegis prístalsjavning)
Skattafíggjaðu pensjónirnar eru hækkaðar 110 % seinastu 12 árini Tað er kortini mark fyri hvussu leingi ein bert kann prísjavna almannapensjónirnar Helst ber til at prístalsjavna skattafíggjaðu pensjónirnar í góð 20 ár Um almannapensjónirnar bert verða prísjavnaðar er dekningsgradurin (í % av arbeiðaraløn): 84 % í 2008 og verður umleið 67 % í 2020 55 % í 2030

19 Samandráttur 4) Tiltøk sum kunnu minka vøksturin í eldraútreiðslunum
Øll tøl við BTÚ á 12 miá. Eldraútreiðslur uttan broytingar 1. Mótrokning og Brúkaragjøld 2. Hækka pensjónsaldur 3. Einans prís- javning til 2030 4. Samvariation millum 2 og 3 eftir tiltøk 1-4 mió. kr. % av BTÚ 2007 1.172 9,77 2010 1.240 10,34 12 0,10 33 0,27 -1 1.196 9,96 2020 1.551 12,93 22 0,18 84 0,70 161 1,34 -13 - 0,11 1.298 10,82 2030 1.954 16,28 91 0,76 177 1,48 328 2,73 - 45 - 0,37 1.402 11,69 2040 2.411 20,09 202 1,68 267 2,22 405 3,37 - 67 - 0,56 1.605 13,37 2050 2.472 20,60 287 2,39 311 2,59 415 3,46 - 78 - 0,65 1.537 12,81

20 5. Pensjónsviðurskifti í Føroyum og øðrum londum
Eftirlønaruppsparing í Føroyum, Íslandi og Danmark Nógv lond hava gjørt broytingar í eftirlønarskipanunum: Ísland 1997 Belgia 1997 Kanada 1997 Svøríki 1999 Týskland 2001 Frankaríki 2003 Italia 2004 Holland 2004 Í alt (mia. kr.) Pr íbúgva (tús. kr.) % av BTÚ 2004 2005 2006 Føroyar 4,0 4,5 4,8 85 95 101 44 Danmark 1.843 2154 2292 340 397 422 140 Ísland 88 122 120 293 407 400 129

21 5. Pensjónsviðurskifti í Føroyum og øðrum londum
Uppsparing Í Føroyum: Nógv hava eina persónliga eftirlønaruppsparing, td. sum part av eini starvssetan Feløgini á arbeiðsmarknaðinum liggja millum 6 % og 18 % Onkrir bólkar tó enn lægri Ein partur av fólkinum hevur onga eftirlønaruppsparing Tær flestu skipanirnar eru bert nøkur fá ár Faktum er, at uppsparingin í Føroyum pr. íbúgva ikki er á somu hædd sum uppsparingin í grannalondum okkara

22 6. Hvussu stór uppsparing er neyðug ?

23 6. Hvussu stór uppsparing er neyðug ?
Talva 1: Útgjald í mun til endaløn: Áramálið, ið inngoldið verður hevur stóran týdning Útgjald: lívlanga veiting í mun til ratueftirløn Talva 2: Útgjald í mun til endaløn, tá inngoldið er í 40 ár: Lívlang veiting 20 ár ratueftirløn Ár 12 % 10,5 % 32 35 30 23 20 36 39 34 26 40 43 38 29 44 48 42 28 52 46 31 % til lívlanga veiting Realavkast 2 % 2,5 % 3 % 6 22 24 27 8 29 32 36 10 42 48 12 43 50 58

24 6. Hvussu stór uppsparing er neyðug ?
Dømi: samanseting av lívlangari veiting og ratueftirløn Realavkast 2 % 2,5 % 3 % 1 10,5 % lívlang veiting 38 44 51 6 % lívlang veiting 22 25 29 4,5 % 10-ára ratueftirløn 20 23 26 2 Tilsamans 42 48 55 4,5 % 15-ára ratueftirløn 14 16 19 3 36 41

25 6. Hvussu stór uppsparing er neyðug ?
Tilmæli: 15% tvungið inngjald av øllum lønargjaldingum frá 2018 Inngjald eisini fyri móttakarar av arbeiðsloysisstuðuli, fyritíðarpensión, B-inntøku og almannaveitingum Minst 10,5 % (70 % 15%) av inngjaldinum verður goldið til uppsparing Minst 6 % (40 % av 15%) av inngjaldinum skal vera til uppsparing til lívlangar veitingar Roknað er við, at 4-5 % verða goldin til tryggingar Parturin til lívlangar veitingar kann inngjaldast sum persónlig uppsparing og umkonverterast til lívlangar veitingar áðrenn 67. ár Aðrar skipanir, ið geva eins høgan dekningsgrad, kunnu eisini góðkennast Skattafrádráttur verður bert givin fyri inngjøld til føroyskar skipanir Skattafrádráttur verður bert veittur fyri inngjøld til ratueftirlønir og til lívlangar veitingar Skattafrádráttur verður ikki veittur fyri inngjøld til kapitaleftirlønir Skattafrádráttur verður bert veittur fyri inngjøld til skipanir, ið koma til útgjaldingar eftir fylt 65. ár

26 7. Samandráttur Skipanir sum byggja á at tey sum arbeiða gjalda fyri pensjónistarnar fara ikki at virka í framtíðini. Í 2007 vóru 4,1 sum arbeiddu fyri hvønn pensjónist(65+), í 2020 vera 3,1 sum arbeiða fyri hvønn pensjónist, í 2030 vera bert 2,4 sum arbeiða fyri hvønn pensjónist. Um eingi tiltøk vera framd so veksa eldraútreiðslurnar úr 10 % upp í 21 % av BTÚ. Um BTÚ er sett til 12 mia. svarar hetta til eitt hall á FL á 400 mió. kr. árliga í 2020, vaksandi til mió. kr. í 2050. Um eingi tiltøk vera framd, so økist skattatrýstið upp frá umleið 50 % av BTÚ og upp móti 60 % av BTÚ. Um skattatrýstið verður sett so langt upp, at tað almenna kann røkja sínar skyldur, so fer hetta at føra til fráflyting. Tað almenna fer ikki at kunna røkja sínar skyldur, ma. at gjalda pensjónir og at taka sær av teimum eldru, og heldur ikki at kunna røkja aðrar almennar uppgávur. Føroyar gerast óliviligar!

27 7. Samandráttur Um allar uppskotnu broytingarnar:
Bruttofisering av almannapensjónum Øking av persónligari uppsparing Hækking av pensjónsaldri Prístalsjavning av almannapensjónum verða framdar, (4) tó bert fram til 2030, so veksa útreiðslurnar bert til 13 % av BTÚ, svarandi til hall á FL á umleið 400 mió. kr. við verandi BTÚ. Tiltøkini loysa sostatt 70 prosent av fíggingartrupulleikanum Um onnur tiltøk verða framd, so verða Føroyar framvegis liviligar og tað almenna kann røkja sínar skyldur Broytingarnar mugu fremjast nú. Seinni inntrivini verða gjørd, størri mugu tey vera, og knappligar skattahækkingar, te. minking í tøku inntøkunum fara at gera stóran skaða, ma. fráflyting Um búskaparvøksturin verður 1 prosent árliga í staðin fyri 2 prosent, so verða eldraútreiðslurnar 2 prosentstig hægri, t.e prosent av BTÚ (6-700 mió.) Tað er tí neyðugt, at landsstýrið førir ein politikk, sum stuðlar uppundir langsiktaðan produktivitetsvøkstur